Czymże jest ta tajemnicza przysłona? Słyszeliście kiedyś takie określenie?
Przysłona to część obiektywu, która ma wpływ na to, ile światła dotrze do aparatu. Zbudowana jest z kilku „listków”, które zachodząc na siebie, powodują zasłonięcie części otworu w obiektywie.
Przesłona działa trochę na zasadzie ludzkiego oka – gdy w otoczeniu występuje niewielka ilość światła, powiększamy otwór (zmniejszamy wartość przysłony na przykład do f/2,8), by matryca mogła złapać więcej światła. Gdy natomiast światła jest dużo, zmniejszamy otwór (na przykład do f/14), powodując ograniczenie ilości światła rejestrowanego przez aparat.
Poniższa ilustracja pozwala na zrozumienie całego procesu. Mała liczba przysłony (f/2,8) oznacza, że listki przysłony tylko nieznacznie zasłaniają otwór. Duża przysłona (f/16) to zdecydowanie mniejsza „dziura”.
Ale jak to się ma do zdjęć? Czy tylko o warunki oświetleniowe tu chodzi?
Otóż nie! To, na jaką wartość przysłony zdecydujemy się podczas wykonywania zdjęć będzie miało duży wpływ na tak zwaną głębię ostrości. To znaczy na to, jak duża część fotografii pozostanie ostra.
Zerknijcie na poniższe przykłady:
Fotografia nr 1 i 2 zostały wykonane przy użyciu niskich wartości przysłony. Fotografia nr 3 już na nieco wyższej (f/7,1). Czy widzicie różnicę? Na pierwszych dwóch ujęciach ostre są jedynie niewielkie części zdjęcia. Na fotografii nr 1 ostra jest tylko dziewczynka, natomiast ogrodzenie przed nią i za nią są już poza strefą ostrości.
fot. 1
fot. 2 (f/2,2, ISO 160, czas 1/160, ogniskowa 100 mm)
Fot. 3 (f/7,1, czas naświetlania 1/250, ISO 400, ogniskowa 50 mm)
Podobnie sprawa wygląda na fotografii nr 2 – tu ostrość została wycelowana na oczy modelki. Zwróćcie uwagę, że przy tak niskiej wartości przysłony nawet dłoń (która przecież znajduje się dość blisko twarzy), pozostaje nieostra. Na tym ujęciu widać także tło, które całkowicie zlało się w jednolitą plamę.
Taki zabieg pozwala na podkreślenie wagi fotografowanej osoby lub przedmiotu i na skierowanie na nią uwagi odbiorcy. Dlatego właśnie niskie wartości przysłony wykorzystywane są w fotografii portretowej.
Potrzeba wprawy
Trzeba tu jednak nieco wprawy, by uzyskać ostre zdjęcia. Przy niskiej wartości przesłony nawet niewielkie poruszenie się aparatu lub fotografowanego obiektu/osoby spowoduje, że całe zdjęcie, a nie tylko tło, będą nieostre (a tego nie chcemy!).
Wyższe wartości przesłony mają swoje zastosowanie w ujęciach reportażowych lub krajobrazowych. Ideą jest wówczas, by na fotografii pokazać jak najwięcej szczegółów. Fotografia nr 3 przedstawia huśtające się dzieci. Celowo została użyta wyższa wartość przysłony (f/7,1), dzięki czemu udało się wykonać dość dynamiczne ujęcie, nie gubiąc przy tym szczegółów ubrania i otoczenia modelek.
To, jakiej wartość przesłony użyjemy, będzie miało też wpływ na dobór kolejnych parametrów. Mam tu na myśli czas naświetlania oraz ISO. Zwiększając wartość przysłony (zmniejszając tym samym wielkość otworu, przez które światło dociera do matrycy), spowodujemy, że zdjęcie będzie niedoświetlone. By temu zaradzić, trzeba skorygować jeden z dwóch pozostałych czynników mających wpływ na ekspozycję (właściwe naświetlenie fotografii), to jest czas lub ISO. Czyli – jeśli do matrycy, przy przymkniętej przysłonie dociera zbyt mało światła, należy:
a) wydłużyć czas naświetlania
b) zwiększyć czułość (ISO).
Zależności pomiędzy tymi trzema czynnikami i ich wpływ na ustawianie poprawnej ekspozycji omówię w kolejnych wpisach. Zrozumienie wzajemnego oddziaływania przysłony, czasu naświetlania i ISO jest niezmiernie ważne dla stworzenia poprawnie naświetlonych kadrów.
Jak ludzkie oko
Jak wspomniałam na początku, przysłona działa podobnie jak ludzkie oko – gdy wielkość otworu jest duża, aparat rejestruje większą ilość światła. By nie prześwietlić ujęcia, trzeba będzie skorygować czas lub wartość ISO. Ale o tych zależnościach opowiem w kolejnych wpisach.
Tymczasem łapcie za swoje aparaty i wykonajcie serię podobnych zdjęć, jednak z użyciem innej wartości przysłony. Zwróćcie uwagę na to, jak zmienia się otrzymany obraz.
Do tego ćwiczenia najlepiej będzie ustawić aparat w tryb manualny lub z preselekcją przysłony (w zależności od producenta aparatu A lub Av). Fotografujcie, zmieniając wartości przysłony – połóżcie przed sobą przedmiot i postarajcie się zrobić co najmniej dwa zdjęcia – pierwsze wykonajcie z jak najniższą wartością przysłony (na przykład f/3,5), kolejne z jak najwyższą (f/14). A teraz przyjrzyjcie się otrzymanym obrazo – czy widzicie różnicę?
Ludzkie oko jest wspaniałym narzędziem, które potrafi prawidłowo ocenić barwy w różnych warunkach oświetleniowych. Biała kartka będzie dla nas biała zarówno oświetlona świetlówką, jak i w świetle zachodzącego słońca. Aparaty fotograficzne jednak nie są tak samo mądre. Widzą światło o takim zabarwieniu, jakie faktycznie występuje w danych warunkach. By móc sprawować kontrolę nad kolorystyką fotografii, trzeba wiedzieć czym jest balans bieli.
Barwy ciepła i zimna
Tak najprościej barwę światłą możemy podzielić na ciepłą i zimną. Odcienie zimne/chłodne to takie, które mają zabarwienie niebieskie. Takie oświetlenie występuje w pochmurny dzień lub zimą, gdy niebo wolne jest od chmur, a także w pomieszczeniach oświetlonych świetlówkami. Ciepła barwa ma w sobie więcej koloru pomarańczowego. Oświetlenie o zabarwieniu ciepłym spotkasz podczas zachodu słońca lub w pomieszczeniu oświetlonym żarówką albo płomieniem świeczki.
Jako punkt odniesienia dla bieli przyjmuje się światło słoneczne w południe.
Właściwe parametry balans bieli
No dobrze, ale jak właściwie dobrać parametry? Dzisiaj nawet najprostsze aparaty cyfrowe posiadają możliwość wyboru balansu bieli spośród co najmniej kilku:
– światło dzienne;
– pochmurny dzień;
– świetlówka;
– światło żarowe.
Jest też tryb automatyczny, w którym aparat sam dobiera odpowiednie ustawienia. Tryb automatyczny czasem się sprawdza, a czasem niestety nie. W konsekwencji niewłaściwie dobranych wartości fotografie wykonywane wieczorem we wnętrzu są bardzo pomarańczowe i adekwatnie – śnieg na zdjęciach w zimie będzie niebieski.
automatyczny balans bieli
balans bieli – światło dzienne
balans bieli – miejsca ocienione
Balans bieli – światło żarówek
Powyższe ujęcia zostały wykonane w tych samych warunkach oświetleniowych, jednak przy użyciu innych ustawień balansu bieli.
Od góry: zdjęcie pierwsze zostało wykonane przy automatycznym balansie bieli, kolejnej – światło dzienne (5200 Kelvinów); trzecie z kolei – miejsca ocienione (około 7000 K); ostatnie – światło żarówek (3200 K).
Ręczne ustawienia balansu bieli
Jeśli aparat nie radzi sobie z właściwą oceną światła, z jakim ma do czynienia, należy mu w tym pomóc, ręcznie wybierając z menu ustawienia balansu bieli. Oprócz wyboru jednego z predefiniowanych ustawień możesz samodzielnie wpisać liczbę Kelvinów. Myślę jednak, że to opcja dla zaawansowanych użytkowników – na tym etapie można spokojnie wypróbować któreś z zaproponowanych ustawień aparatu.
Kiedy nie przejmować się balansem bieli?
Jedynym przypadkiem, w którym możesz ustawić balans bieli na automatyczny i nie przejmować się ewentualnymi nietrafionymi decyzjami aparatu jest sytuacja, w której zapisujesz zdjęcia w formacie RAW. Pliki RAW zapisują dużo więcej informacji i pozwalają na właściwe dopasowanie kolorystyki zdjęcia już bezpośrednio w programie graficznym. Warunkiem jest jednak, że wiesz, jak obsłużyć program graficzny, pozwalający na taką korekcję.
Jak uchwycić ruch na zdjęciu – z takim dylematem zmagają się osoby fotografujące zawody sportowe, pojazdy w ruchu, czy… żywe dzieci 😊
Parametrem właściwym do rozwiązania tej kwestii jest odpowiednie ustawienie czasu naświetlania. Im szybciej porusza się nasz obiekt, tym krótszy czas naświetlania powinno się ustawić. Czas otwarcia migawki opisany jest ułamkowo – jako część sekundy (na przykład 1/60, czy 1/250).
Zamrożenie ruchu
Ruch można pokazać na jeden z dwóch sposobów: zamrozić lub go podkreślić.
Który sposób wybierzesz zależy wyłącznie do Ciebie. Fotografując zastanów się co w kadrze będzie dla Ciebie najważniejsze. Zamrożenie ruchu sprawdza się przy typowych ujęciach reportażowych. Smugi i nieostre elementy na fotografiach stanowią raczej o artystycznych zapędach autora 🙂
Ruch zamrożony w kadrze
Jaki czas naświetlania wybrać, by zamrozić ruch?
Wszystko zależy od ilości światła w danym miejscu oraz (czy przede wszystkim) od prędkości, z którą fotografowany obiekt się porusza. Myślę, że aby zamrozić ruch dziecka wystarczy 1/250, dla pędzącego auta może to być nawet wartość 1/1000 (zakładając, że fotografujesz w plenerze w ciągu dnia). Takie ustawienia powinny pozwolić na zamrożenie w ruchu fotografowanej osoby lub obiektu.
A czemu od razu nie ustawić 1/500? Każda zmiana jednego parametru (w tym wypadku czasu) wpłynie na ekspozycję zdjęcia (czyli jego jasność). Skracając czas otwarcia migawki powodujemy, że światło krócej będzie oświetlało matrycę, a więc zdjęcie będzie ciemniejsze. Jeśli do poprawnego zapisania obiektu w ruchu potrzebujesz tak krótkiego czasu, będzie trzeba skorygować pozostałe zmienne (liczbę przesłony, ISO). Ale o tych zależnościach opowiemy sobie innym razem.
A co, jeśli Twoim zamysłem jest podkreślenie ruchu w kadrze?
Tu odwrotnie – należy wydłużyć czas otwarcia migawki, by część obrazu zdążyła się rozmyć. Fotografie, które podkreślają ruch najłatwiej wykonać wieczorem lub w nocy. Dlaczego? Wydłużając czas otwarcia migawki powodujemy, że matryca dłużej zostaje naświetlona. W ciągu dnia ilość światła jest na tyle duża, że przy czasie naświetlania 1/15 sekundy obraz przyjmie zbyt dużo światła, czego efektem będzie totalne przepalone zdjęcie.
(ISO 100, ogniskowa 24, czas 1/25 s.f/16)
Bardzo fajne efekty daje śledzenie obiektu w ruchu. Próbowałam „złapać” jadącą dziewczynkę. Ustawiłam na niej ostrość, następnie nie spuszczając z niej oka wcisnęłam spust migawki. Czas był na tyle długi, by uzyskać efekt rozmytego tła, jednak buzia i hulajnoga pozostały ostre.
Podkreślenie ruchu w kadrze
Zabawa na obrotowym krześle to świetne ćwiczenie. Efekt rozmycia uzyskałam ustawiając ostrość na buzię. Ponieważ nogi znajdowały się najdalej od środka krzesła, podczas obrotu pokonywały dłuższą drogę niż buzia. Dlatego to o one zostały rozmyte najbardziej.
Spróbuj uzyskać podobny efekt.
(z lewej: f/5, ISO 1000, czas naświetlania 1/100; z prawej: f/4, ISO 400, czas naświetlania 1/40)
Na poniższym zdjęciu postanowiłam uchwycić ruch karuzeli. Zależało mi na tym, by dziewczynka była ostra, jednak by obraz za nią pozostał rozmyty. Obniżyłam czas do 1/25 sekundy, ten zabieg spowodował jednak zbytnie doświetlenie sceny. Dlatego zdecydowałam się na zwiększenie przysłony do f/16. Takie ustawienia pozwoliły na uchwycenie poprawnej ekspozycji.
ruch na zdjęciu
A w jaki sposób powstało to ujęcie? Usiadłam na przeciwległym ramieniu karuzeli i kręciłyśmy się razem. Muszę przyznać, że nabawiłam się zawrotów głowy (dawniej godzinami mogłam się kręcić w kółko bez żadnego problemu).
A w jaki sposób Ty możesz wykorzystać długi czas naświetlania? Baw się, testuj różne ustawienia i nie poddawaj się, gdy efekt nie będzie taki, jak planowałaś. Nie ma tu jednej recepty na idealnie dobrane parametry. Dlatego ćwicz, próbuj i wyciągaj z tego wnioski.
I koniecznie podziel się swoimi efektami na fejsbukowej stronie Kobiektywnej Szkoły Fotografii (dodając hashtag #kobiektywnauczy)
